Η Οικονομική Κρίση
ΑΡΘΡΟ της Μαρίας Τόπα*
Ζούμε τα τελευταία χρόνια αρκετά δύσκολα λόγω μιας κατάστασης που φαίνεται να έχει απλώσει τα πλοκάμια της παντού. Στη δουλειά μας, στη σχέση μας με το σύντροφό μας, στη σχέση με τα παιδιά μας με πολλά αρνητικά κυρίως συναισθήματα. Εκπομπές τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές, αναλύσεις από ειδικούς διαφόρων ειδικοτήτων, από οικονομικούς αναλυτές, ειδικούς ψυχικής υγείας κλπ. Όλα αυτά βέβαια μαρτυρούν την ανάγκη του κόσμου για πληροφόρηση αλλά και ΛΥΣΕΙΣ.
Σκοπίμως βέβαια δεν αναφέρω τις αναλύσεις των πολιτικών γιατί δεν έχουν να μας πουν τίποτα.
Όλος αυτός ο τεχνοκρατικός λόγος με όρους όπως κούρεμα χρέους, χρεωκοπία, spread, τραπεζικό σύστημα, ένας λόγος που μας απομακρύνει τελείως από το συναίσθημα. Μοιάζει να σου υψώνει το δάχτυλο και να σου λέει τι να κάνεις, και αυτό δημιουργεί απόγνωση, αδιέξοδο. Και αυτό το συναίσθημα είναι κυρίαρχο σήμερα. Όλα δοκιμάζονται πια..και οι ψυχικοί μας δείκτες. Αυτό που ακούμε συνέχεια «πως θα τα βγάλω πέρα», είναι ένα αδηφάγο συναίσθημα που δεν αφήνει χώρο για άλλα συναισθήματα. Πώς να ασχοληθείς με τη στενοχώρια του παιδιού σου, την ποιότητα της σχέσης σου όταν δεν ξέρεις πώς να τα βγάλεις πέρα; Και αυτό δημιουργεί άσχημη διάθεση, δυσφορία και μελαγχολία. Που θα πήγαινε όμως στ αλήθεια όλο αυτό; Όλη αυτή η πλασματική ευμάρεια και παντοδυναμία; Δεν ήμασταν έτοιμοι για κάτι τέτοιο, όταν παίρνεις δάνειο για 30 χρόνια, πιστεύεις πως για 30 χρόνια θα είσαι σε θέση να το αποπληρώνεις
Μιλάμε για την οικονομική κρίση.Τι είναι όμως; Ως οικονομική κρίση έχουμε τον ορισμό που φυσικά των που διατυπώνεται από τα ΜΜΕ και τα παράθυρα των ειδήσεων. Δηλαδή τράπεζες που κλείνουν, τα ταμεία που φτωχαίνουν , επιχειρήσεις που κλείνουν κλπ. Όμως η οικονομική κρίση είναι το σύμπτωμα (όπως λέμε οι ειδικοί όταν μιλάμε για διαταραχές και ασθένειες), είναι το σύμπτωμα μιας κατάστασης που προετοιμαζόταν χρόνια, από την εποχή που επικράτησε ο παγκόσμιος καπιταλισμός ο οποίος με τη σειρά του μεταμορφώθηκε σε οξεία φάση καπιταλισμού. Σε αυτή την οξεία φάση δεν υπάρχει πια διαχωρισμός ιδιωτικού και δημόσιου βίου. Ο άνθρωπος όλα τα ανάγει στο ατομικό . με άλλα λόγια ο άνθρωπος ασκήθηκε να παλεύει μόνο για το ατομικό του συμφέρον και όσοι είχαν την ευκαιρία εκμεταλλεύτηκαν το δημόσιο αγαθό προς ίδιον συμφέρον. Σε αυτή λοιπόν τη φάση ο άνθρωπος κατευθύνεται… στο πως πρέπει να ζήσει, τι επιλογές πρέπει να έχει , τι αυτοκίνητο να οδηγεί, πώς να ντύνεται, τι να πίνει και αυτό εκμηδενίζει την ανθρώπινη οντότητά του και καταστρέφει την αξιοπρέπειά του. Όπως ανέφερε και ο Στ. Ροζάνης, φιλόσοφος: αν θες να αποδομήσεις έναν άνθρωπο… πάρε του την αξιοπρέπεια!
Μετατρέπεται ο άνθρωπος σε αυτό που λέμε «εργαλειακός άνθρωπος», που ως ένα εργαλείο (χωρίς δλδ σκέψη, συναίσθημα, κρίση) υπηρετεί συγκεκριμένο σκοπό αλλά το χειρίζονται άλλοι.
Η οικονομική κρίση γίνεται κρίση οικογενειακή και κρίση προσωπική, οδηγώντας όταν δε φαίνεται διέξοδος, στην κατάθλιψη. Σε ένα σύστημα που δομεί την προσωπικότητα (την αυταξία και τον αυτοσεβασμό) μέσω της μισθωτής εργασίας, η «επιστροφή στο σπίτι» σηματοδοτεί μια ήττα. Μια ήττα που το άτομο οδηγείται αφενός να θεωρεί ως προσωπική του ευθύνη και αφετέρου ότι, για την αντιμετώπισή του υπάρχουν μόνο ατομικές λύσεις.
Η οικονομική κρίση αγγίζει κάτι πιο βαθύ από το οικονομικό, που είναι το νόημα της ζωής, μια κρίση προοπτικών που βιώνουν προπάντων οι νέοι. Τα άτομα αισθάνονται παγιδευμένα μέσα σε μια κατάσταση χωρίς διέξοδο. Ανεργία και ελαστικές σχέσεις εργασίας αυξάνουν την κοινωνική απελπισία, μέσα σε μια κατάσταση όπου καταρρέουν ταυτόχρονα εργασία και κράτος πρόνοιας.
Υποφέρουν τόσο αυτοί που εξακολουθούν να έχουν εργασία (με τους εξοντωτικούς όρους στους οποίους πρέπει να συμμορφωθούν για να τη διατηρήσουν), όσο και αυτοί που δεν έχουν, οι οποίοι βουλιάζουν στη μακροχρόνια ανεργία.
Δε μιλάμε ίσως για κρίση αλλά για μια καινούρια κοινωνική πραγματικότητα στην οποία θα έχουμε:
-Κοινωνικές συγκρούσεις που θα ξεπερνούν τα όρια της πολιτικής αντιπαράθεσης
-Αύξηση εγκληματικότητας
-Μείωση των διαζυγίων
-Αύξηση της χρήσης ουσιών
-Αυτοκτονίες
-Μείωση του αριθμού γεννήσεων
-Κατάθλιψη και άγχος (πληθώρα σωματικών συμπτωμάτων με κύρια τα καρδιαγγειακά και τον καρκίνο – National Institute of Health)
Εκτιμάται πως περίπου το 20% των ανέργων παρουσιάζει κατάθλιψη και συνεπώς αν οι άνεργοι αγγίξουν το 1,5 εκατομμύριο όπως εκτιμάται περίπου 300.000 άτομα θα εμφανίσουν κατάθλιψη. Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως οι υπόλοιποι δεν θα έχουν συμπτώματα.
Ξέρετε πολλές φορές σε ομιλίες για διάφορα θέματα, λένε κάποιοι. Καλά η θεωρία… τι κάνουμε τώρα. Είναι όμως πολύ σημαντικό να καταλάβουμε πως δημιουργήθηκε όλο αυτό γιατί αν σκεφτούμε σωστά ίσως δούμε τα πράγματα με άλλο μάτι χωρίς ενοχές. Ο πολύς κόσμος πείστηκε ότι έχει ευθύνη για την κατάντια του, επειδή υποχώρησε στην πίεση των τραπεζών να πάρει δάνειο για να πάει διακοπές για να ψωνίσει τα αγαθά, τα οποία δεν λειτούργησαν ως αναβάθμιση τόσο της ποιότητας της ζωή του, όσο ως κοινωνικά σήματα (ότι είναι κάποιος). Έτσι μπήκε σε ένα τρελό χορό κατανάλωσης και τώρα που φτώχυνε έχει ενοχές και πείστηκε ότι ο δικός του παραλογισμός ευθύνεται για την όλη κατάσταση. Όσο και αν ήταν παράλογο ή υπερβολή αυτό που έκανε, από μόνο του δεν μπορεί να οδηγήσει σε τέτοια κατάρρευση. Ενοχοποιείται ο απλός πολίτης και φοβάται, φοβάται βλέποντας να του κουνούν το δάχτυλο και να του λένε τρομοκρατώντας τον πως κινδυνεύει να οδηγηθεί στην απόλυτη εξαθλίωση κάποια στιγμή. Όμως αυτό, δεν είναι εκδοχή ζωής. Σκεφτείτε, αν φοβηθείς το παρακάτω είσαι ευχαριστημένος με αυτά που έχεις.
Όλοι αναζητούν λύσεις. Ίσως βαρεθήκαμε να ακούμε διαπιστώσεις, τι προβλέπεται για το 2013, τι διέταξε η Τρόικα κλπ. Κάποιοι υποστηρίζουν πως η λύση θα δοθεί μέσα από μαζικά κινήματα, άλλοι υποδεικνύουν να μην αγοράζουμε γερμανικά προϊόντα κλπ. Εμείς όμως, ως ειδικοί της ψυχικής υγείας, μιλάμε για διαχείριση. Ο λόγος που αισθανόμαστε έτσι, απαξιωμένοι, φοβισμένοι είναι γιατί έτσι ερμηνεύουμε τον εαυτό μας. Δηλαδή διακυβεύεται η αυτό εκτίμησή μας και ακριβώς με αυτό έχει να κάνει η διαχείριση. Δεν μας απολύουν γιατί είμαστε ανάξιοι, ούτε πλεονάζοντες, μας απολύουν γιατί θέλουν να διαχειριστούν αλλιώς τα χρήματα. Ο παραδοσιακός κουβαλητής της οικογένειας μπορεί να μην είναι πια ο άνδρας, γιατί θα έχει απολυθεί. Το ρόλο αυτό μπορεί να τον έχει η γυναίκα του επειδή αυτή εξακολουθεί να εργάζεται, χωρίς αυτό όμως να σημαίνει πως είναι λιγότερο άνδρας.
Όλοι αναζητούμε τρόπους να βγει ο άνθρωπος από το αδιέξοδο. Εκεί που συμφωνούν όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι είναι η αλληλεγγύη, η βοήθεια του ενός στον άλλον. Και όταν μιλάμε για αλληλεγγύη, ας μην το συγχέουμε με τη φιλανθρωπία που έχει μπροστά της τις κάμερες και τα φώτα της δημοσιότητας. Αυτές είναι χειρονομίες εκ του πονηρού. Αυτή η λύση μπορεί να προωθηθεί μέσα από κοινότητες και όχι τις κοινωνίες, όπως λένε οι ειδικοί. Οι κοινωνίες προωθούν την συνεχή και αέναη βελτίωση των υλικών όρων και συνθηκών ενώ οι κοινότητες μοιράζονται την ίδια φιλοσοφία.
Η δημιουργία και ο έρωτας στις δύσκολες καταστάσεις λυτρώνει τον άνθρωπο σε αυτή την ιδεολογική αμηχανία, το βοηθά να δραπετεύσει.
*ψυχολόγος
Διοικητική & Επιστημονική υπεύθυνη Κε.Συ.Σ.Ε.