Παρεκκλίνει η Τουρκία της πορείας της;

Οι ασκήσεις εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν τον τελευταίο καιρό έχουν οδηγήσει σε διάφορες εικασίες τόσο στη Δύση όσο και στον Παγκόσμιο Νότο, καθώς και στο εσωτερικό της Τουρκίας. Πολλοί στη Δύση τον επικρότησαν αρχικά όταν δήλωσε ότι θα λάμβανε πράσινο φως για την είσοδο της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ σε αντάλλαγμα για κάποιες ανούσιες μικρές διαβεβαιώσεις από τη Στοκχόλμη. Σύμφωνα με πληροφορίες, η Σουηδία θα υποστήριζε την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ γενικά και θα στηρίξει επίσης την Άγκυρα στο αίτημά της για βελτίωση της τελωνειακής ένωσης της Άγκυρας με την ΕΕ. Επιπρόσθετα, θα διεξήγαγε προσεκτικά τις τρομοκρατικές δραστηριότητες κατά της Τουρκίας στη Σουηδία και θα έπαυε να τροφοδοτεί το παρακλάδι του PKK στη Συρία, το PYD, το YPG κ.λπ. Η Ουάσιγκτον ως πολυπολικότητα έχει διαμορφωθεί. Ορισμένοι λάτρεις της Δύσης στην Τουρκία εμφανίστηκαν χαρούμενοι όταν άκουσαν ότι ο Ερντογάν απελευθέρωσε ορισμένους από τους Ουκρανούς διοικητές των νεοναζί Αζόφ. Αυτοί οι Νεοναζί είχαν τρομοκρατήσει τον λαό της περιοχής του Ντονμπάς, διαπράττοντας φρικαλεότητες και σφαγές από το 2014, και είχαν έρθει στην Τουρκία ως μέρος μιας συμφωνίας για την ανταλλαγή αιχμαλώτων πολέμου μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, την οποία η Άγκυρα είχε βοηθήσει και μεσολαβήσει. Ωστόσο, σύμφωνα με τη συμφωνία, επρόκειτο να παραμείνουν στην Τουρκία μέχρι το τέλος του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.

Καθώς κυκλοφόρησαν τα νέα για την απελευθέρωσή τους, σε συνδυασμό με την ξαφνική αλλαγή γνώμης του Ερντογάν σχετικά με την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, όλα αυτά φαινόταν να έχουν στείλει μπερδεμένα μηνύματα. Ενώ εκείνοι στο εσωτερικό μέτωπο, που υποστηρίζουν μια ισορροπημένη και συνετή γραμμή εξωτερικής πολιτικής για την Τουρκία στην ταχέως αναδυόμενη πολυπολική παγκόσμια τάξη πραγμάτων, αρχικά δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα άλλο από αυτές τις κινήσεις εκτός από το να στραφεί η Τουρκία στη Δύση για συμβουλές και υποστήριξη, φιλοδυτικοί κύκλοι στην Τουρκία και τα δυτικά μέσα ενημέρωσης καθώς και οι δυτικές κυβερνήσεις τήρησαν μια μάλλον προσεκτικά αισιόδοξη στάση μετά από μια αρχική επίδειξη πληθωρικότητας. Η Ρωσία από την άλλη, ενώ παρέμεινε διακριτική, έσπευσε να επισημάνει ότι η απελευθέρωση αυτών των νεοναζί ήταν σίγουρα παραβίαση των όρων της συμφωνίας για την ανταλλαγή αιχμαλώτων πολέμου. Σε σχέση με την απροσδόκητη απαίτηση του Ερντογάν από την ΕΕ να αναζωογονηθεί η σταματημένη ενταξιακή διαδικασία της Άγκυρας, θέτοντας την Τουρκία σε γρήγορο δρόμο για ένταξη, η Μόσχα προειδοποίησε τον νότιο γείτονά της να είναι ρεαλιστής και να μην τρέφει αυταπάτες. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου δεν μάσησε τα λόγια του όταν σωστά επεσήμανε ότι δεν υπήρχε σημαντική εκλογική περιφέρεια στην ΕΕ που να υποστηρίζει την ένταξη ενός τόσο μεγάλου μουσουλμανικού έθνους όπως η Τουρκία στην Ευρώπη και ότι η Άγκυρα πρέπει να βγάλει ροζ γυαλιά. Αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να εκληφθεί ως μια φιλική προειδοποίηση ότι ο Ερντογάν θα έπρεπε να γνωρίζει καλύτερα από τα προηγούμενα χρόνια της θητείας του, όταν παρουσιάστηκε ως ο αγαπημένος της Δύσης, διαπραγματευόμενος την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ για χρόνια, και από στρατηγικούς όρους, κάνοντας τη Δύση σε όλη την περιοχή. Αλλά προς απογοήτευσή του, η ΕΕ έπαιξε τότε το διαβολικό παιχνίδι, λέγοντας ένα πράγμα στην ηγεσία της Τουρκίας, αλλά μιλώντας μεταξύ τους διαφορετικά, με την έννοια ότι η Τουρκία δεν θα επιτρεπόταν ποτέ να ενταχθεί στην ΕΕ, όπως επιβεβαιώθηκε από τα έγγραφα του Wikileaks αργότερα.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Σημαίνουν αυτές οι τελευταίες κινήσεις του Ερντογάν ότι η Τουρκία εγκαταλείπει την καλά ισορροπημένη πολιτική της, ότι έχει τελειοποιήσει αρκετά σχολαστικά τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα από την έναρξη του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας; Μια πρόχειρη ματιά στα όσα είπε ο Ερντογάν και στο τι ανταποκρίθηκαν στα αιτήματά του οι συνομιλητές του, ειδικά στη Δύση, υποδηλώνει ότι είναι πολύ απίθανο η Άγκυρα να έχει ξεφύγει από το δρόμο. Πράγματι, μετά τις επαφές του στο ΝΑΤΟ και τη συνάντησή του με τον Μπάιντεν, ξεκίνησε μια περιοδεία στην περιοχή του Κόλπου, όπου συναντήθηκε με τους ηγέτες των μεγάλων χωρών του Κόλπου-Αραβικού Κόλπου. Το πιο σημαντικό, πέταξε στην Κύπρο, η οποία παραμένει διχασμένη μεταξύ Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων από το 1974, όπου εξόργισε τους Έλληνες τόσο της ηπειρωτικής χώρας όσο και της Κύπρου, επαναλαμβάνοντας το αίτημά του για διευθέτηση στη βάση δύο ανεξάρτητων κρατών. Εν τω μεταξύ, οι ηγέτες της ΕΕ, και παραδόξως ακόμη και αξιωματούχοι των ΗΠΑ, απέρριψαν την πρότασή του για την ένταξή του με το να επιμείνουν στα όπλα τους: ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της επέκτασης του ΝΑΤΟ και της διεύρυνσης της ΕΕ, μια πανταχού παρούσα και απογοητευτική δήλωση για τους Τούρκους, επειδή η διεύρυνση της δεν ήταν παράλληλη για όλες τις χώρες, εκτός από την Τουρκία, που εντάχθηκαν τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στην ΕΕ από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Γενικότερα, οι έντονες ασκήσεις εξωτερικής πολιτικής τον τελευταίο καιρό έδειξαν για άλλη μια φορά ότι η Τουρκία δεν θα ήθελε να μπει σε αυτόν τον εφιάλτη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ, στην αρχή των οποίων η Άγκυρα θα έπρεπε να κάνει σημαντικές παραχωρήσεις στους Έλληνες για την Κύπρο και το Αιγαίο και θα εγκατέλειπε την αντίθεσή τους στο να χαράξουν οι ΗΠΑ ένα Κουρδιστάν στη Μέση Ανατολή, απειλώντας την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας. Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι, αν και η ΕΕ υπό την αμερικανική συμβουλή, έπαιξε ένα αμφίβολο παιχνίδι για χρόνια στο παρελθόν, ζητώντας από την Άγκυρα να κάνει παραχωρήσεις για σημαντικά ζητήματα, αυτή τη φορά οι πολιτικοί της ΕΕ ήταν μάλλον «ειλικρινείς», λέγοντας ότι δεν υπήρχε σχεδόν κανένα μέλλον για την Τουρκία στον μικρό τους κήπο.

Όλα αυτά, όταν μεταφράζονται σε μια πρακτική γραμμή εξωτερικής πολιτικής, φαίνεται να υποδηλώνουν ότι η Τουρκία πιθανότατα θα παραμείνει στην προηγούμενη πολιτική της, δηλαδή να παραμείνει στο ΝΑΤΟ αλλά να καλλιεργήσει τους καλύτερους δυνατούς δεσμούς με τη Μόσχα και σίγουρα να μην υιοθετήσει κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Δεδομένου ότι μπορούσε να καλλιεργήσει καλούς δεσμούς με τη Μόσχα για αρκετές δεκαετίες , καθώς η Άγκυρα αναζητούσε τους καλύτερους δυνατούς όρους με τη Σοβιετική Ένωση μετά την άφιξη της περιβόητης επιστολής του Τζόνσον στην Τουρκία το καλοκαίρι του 1964, δεν υπάρχει αμφιβολία γιατί δεν μπορούσε να συνεργαστεί με τον βόρειο γείτονά της για τη βελτίωση των διμερών σχέσεων σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα εν μέσω μιας πολυπολικής παγκόσμιας τάξης.

Ενώ οι δύο δεκαετίες οικονομικών και εμπορικών σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου απέφεραν τεράστια οφέλη για την Άγκυρα, συμβάλλοντας ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της τουρκικής βαριάς βιομηχανίας, οι σχέσεις άνθησης τις τελευταίες δεκαετίες από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου υπήρξαν μάρτυρες μιας αυξανόμενης άνθησης στις διμερείς οικονομικές σχέσεις, καθώς και σημαντική συνεργασία σε μια σειρά τομέων όπως η πυρηνική ενέργεια, ο τουρισμός, οι κατασκευές και ούτω καθεξής. Επιπλέον, οι δύο πλευρές έχουν αναπτύξει έναν μηχανισμό πολιτικής διαβούλευσης τόσο διμερώς όσο και πολυμερώς για πολιτικά ζητήματα που έχουν σημασία για την Άγκυρα και τη Μόσχα. Ο Δεύτερος Πόλεμος του Καραμπάχ του 2020 ήταν μια επιτυχία της διμερούς διαχείρισης κρίσεων μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, ενώ η Πλατφόρμα της Αστάνα, η οποία συγκέντρωσε την Τουρκία, τη Ρωσία και το Ιράν στην αρχή της, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα όσον αφορά τη συνεργασία και τη διαβούλευση μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας. Η Πλατφόρμα της Αστάνα, η οποία ιδρύθηκε αρχικά από την Άγκυρα, τη Μόσχα και την Τεχεράνη για να φέρει ειρήνη στη Συρία, περιλαμβάνει τώρα τη Δαμασκό και είναι πιθανό να επιφέρει μια συνολική διευθέτηση της συριακής κρίσης με βάση την κυριαρχία αυτής της χώρας σε όλα τα εδάφη της . Είναι επίσης εντός των ορίων των δυνατοτήτων ότι η Τουρκία και η Ρωσία θα συνεργαστούν στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας με τη μορφή της κοινής παραγωγής υπερσύγχρονων, εξελιγμένων όπλων στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Οι σχέσεις με τη Ρωσία θα ήταν ένα από τα βασικά ζητήματα για την Τουρκία καθώς η πολυπολικότητα κερδίζει δυναμική, αλλά οι εξωτερικές περιπέτειες της Άγκυρας θα τις ξεπερνούσαν.

Για παράδειγμα, είναι πιο πιθανό η Τουρκία να συνεχίσει την αναζήτησή της για δυνατότητες και οφέλη στον αναδυόμενο πολυπολικό κόσμο. Πιθανότατα θα συνεχίσει να διπλασιάζει το ενδιαφέρον της για τους BRICS και τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης και θα ηγείται, όσο μπορεί, του Οργανισμού των Τουρκικών Κρατών, επειδή πολλοί παράγοντες φαίνεται να υπαγορεύουν αυτό την πολύπλευρη εξωτερική πολιτική. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι τώρα, μετά τη νίκη του στις σκληρές αμφισβητούμενες εκλογές, ο Ερντογάν θα πλοηγηθεί μέσω της δικής του διαδρομής, επειδή αυτό είναι περίπου αυτό που υπαγορεύουν οι προϋποθέσεις της χώρας. Είναι αλήθεια ότι αν η απόλυτα φιλοδυτική αντιπολίτευση κέρδιζε τις εκλογές θα προσπαθούσαν να αλλάξουν την πορεία της Τουρκίας, αλλά ακόμη και αυτοί θα το είχαν αρκετά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να το κάνουν, χωρίς να προκαλέσουν όλεθρο στις γενικές εξωτερικές σχέσεις της Άγκυρας.

Άλλωστε, αυτό που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι, εδώ και δεκαετίες και ειδικότερα από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Τουρκία αντιμετωπίζει τις ΗΠΑ σε μια ποικιλία θεμάτων που είναι εξαιρετικά αγαπητά στην Άγκυρα. Οι προσπάθειες της Αμερικής να δημιουργήσει ένα Κουρδιστάν της Μέσης Ανατολής απειλούν την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας και η συνεχής παροχή από την Ουάσιγκτον σε PKK και PYD/YPG είναι μόνιμα ερεθιστικά στις διμερείς σχέσεις μεταξύ των δύο συμμάχων του ΝΑΤΟ. Αυτά τα ζητήματα πιθανότατα θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τις τουρκοαμερικανικές σχέσεις στο άμεσο μέλλον, ανεξάρτητα από το ποια κυβέρνηση βρίσκεται στην εξουσία στην Άγκυρα. Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία όχι μόνο αντιμετώπισε τις ΗΠΑ κατά μέτωπο στη Συρία, σπρώχνοντας στρατιωτικά τη χώρα αυτή για να εξοντώσει το υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ PYD/YPG και όλες τις θυγατρικές τους πολλές φορές, αλλά επέμενε επίσης στην αγορά ρωσικών εξελιγμένων πυραύλων αεράμυνας, S-400 παρά τις απειλές των ΗΠΑ, ακόμη και τις απειλές για κυρώσεις, όταν η Ουάσιγκτον αρνήθηκε να πουλήσει συστήματα αεράμυνας Patriot στην Άγκυρα. Στο ζήτημα της Κύπρου, πάλι, η Τουρκία από τη μια και οι ΗΠΑ και η ΕΕ από την άλλη παραμένουν βαθιά εδραιωμένες στις εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις τους. Παρά το γεγονός ότι η ελληνική πλευρά ήταν αυτή που απέρριψε επίμονα οποιοδήποτε διεθνές ειρηνευτικό σχέδιο που έθεσαν οι διεθνείς διαπραγματευτές ενώπιον των μερών, με σκοπό την επανένωση του διαιρεμένου νησιού, η Συλλογική Δύση φαίνεται να αντιτίθεται σε δύο κράτη. Λύση στο πρόβλημα; Είναι ασφαλές να πούμε ότι δεν υπάρχει σχεδόν κανένα σημείο πολύ σημαντικό για την Άγκυρα για το οποίο η Τουρκία και οι ΗΠΑ και η Συλλογική Δύση φαίνεται να βλέπουν κατάματα.

Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι η Τουρκία καλλιεργεί καλούς δεσμούς με τη Ρωσία, επιδιώκει να προσεγγίσει την Κίνα και παρακολουθεί τους BRICS και την SCO, μόνο και μόνο επειδή έχει εξοστρακιστεί από τη Συλλογική Δύση. Αν και αυτός είναι ένας σημαντικός παράγοντας που διαμορφώνει την προσέγγιση της Άγκυρας προς τη Ρωσία και άλλους. Αυτό που βασικά οδηγεί την Τουρκία σε αυτήν την πολυμερή πολιτική είναι το κοινό συμφέρον με τη Ρωσία και άλλους, και σίγουρα συνάδει με το πνεύμα της πολυπολικότητας.

Είναι ασφαλές να πούμε ότι οι διμερείς σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας θα ζεσταθούν σύντομα, καθώς η Άγκυρα πιθανότατα θα επιμείνει στην πολιτική της για τη Ρωσία, όπως φάνηκε κατά τις δύσκολες ώρες της ανταρσίας του Βάγκνερ, όταν ο Ερντογάν κάλεσε τον Πούτιν για να εκφράσει την ανοιχτή υποστήριξή του στους Ρώσους. ηγέτης. Πράγματι, οι δύο χώρες θα μπορούσαν να στεφθούν ακόμη και με μια οριστική αλλαγή πολιτικής της Τουρκίας για τη Συρία, ανοίγοντας το δρόμο για την ουσιαστική εγκαθίδρυση της συριακής κυριαρχίας σε όλα τα εδάφη της, με αντάλλαγμα η Μόσχα να επανεξετάσει την κυπριακή της πολιτική. Άλλωστε, μια ενοποιημένη Κύπρος, κάτω από οποιοδήποτε πλαίσιο, δεν θα εξυπηρετούσε κανέναν ρωσικό σκοπό, γιατί θα μετέτρεπε ολόκληρο το νησί σε έδαφος της ΕΕ, ενώ μια λύση δύο κρατών θα διεύρυνε τη ρωγμή Ελλάδας Τουρκίας στις τάξεις του ΝΑΤΟ. Οποιαδήποτε τέτοια επανένωση, η οποία δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς τη σταθερή συναίνεση και τη συνεργασία της Άγκυρας, θα σήμαινε ότι η Τουρκία θα έπαυε να ακολουθεί την τρέχουσα πολιτική της για τη Ρωσία. Αν μη τι άλλο, σε αντάλλαγμα για όποιον συμβιβασμό θα συμφωνούσε σε οποιοδήποτε τέτοιο ψήφισμα, σίγουρα θα γλιστρούσε περισσότερο προς την πλευρά της Συλλογικής Δύσης, κάτι που θα έβλαπτε τα στρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας στην περιοχή.

Αν και φαίνεται βέβαιο ότι η Άγκυρα θα εμπλέκεται όλο και περισσότερο στην πολυμερή πολιτική στην αναδυόμενη πολυπολικότητα, αυτό που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι η Τουρκία θα πρέπει να τα κάνει όλα αυτά παραμένοντας στο ΝΑΤΟ. Εδώ αξίζει να γίνουν δύο παρατηρήσεις: η Τουρκία δεν αγωνίζεται και δεν θα αγωνιστεί για την επικράτηση της πολυπολικότητας, αλλά θα επωφεληθεί από αυτό. Σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσε κανείς να εξηγήσει γιατί η Τουρκία δεν αντιτάχθηκε και δεν θα αντιταχθεί κατά μέτωπο στην επέκταση του ΝΑΤΟ, αλλά μάλλον θα ήταν έτοιμη να κρεμάσει την κάρτα βέτο της για να πετύχει πολιτικά ή/και οικονομικά οφέλη. Θα έφτανε ποτέ αυτό στο σημείο να γίνει ένας ακλόνητος μαχητής της Συλλογικής Δύσης; Η σύντομη απάντηση σίγουρα δεν είναι καταφατική, γιατί κατά βάθος η έκλειψη της δυτικής υπεροχής, που θα αντικατασταθεί από την πολυπολικότητα, θα έπαιζε αρκετά καλά στην Τουρκία. Το άλλο σημείο είναι εάν η Τουρκία θα μπορούσε ή όχι να μετατραπεί σε μια κεντρική μεσαίου μεγέθους χώρα ικανή να προβάλει ισχύ σε περισσότερες από μία περιοχές, δημιουργώντας έναν «Τουρκικό αιώνα». Ειλικρινά θα εξαρτηθεί από αρκετούς παράγοντες. Εάν η Τουρκία συνεχίσει να επιδιώκει την τρέχουσα πολιτική της, ιδιαίτερα έναντι της Ρωσίας, της Κίνας και του Ιράν, με διαφανή τρόπο, εμπνέοντάς τους εμπιστοσύνη και απέχοντας επίμονα από κάθε είδους παντουρκισμό που επιχορηγείται από τις ΗΠΑ με στόχο να βλάψει τα συμφέροντα των ευρασιατικών δυνάμεων και την εδαφική τους ακεραιότητα , είναι ασφαλές να πούμε ότι ένας τουρκικός αιώνας θα διαφαινόταν στον ορίζοντα.